Racionalizam

Racionalizam

Ime potiče od latinske reči RATIO, što znači razum. Postojbina pokreta bila je Engleska sa svojim najznačajnijim predstavnikom Džonom Lokom. Zbog posebnog geografskog položaja Engleske, racionalističko shvatanje docnije prodire u Evropu i to u Francusku i ispunjava ceo 18. vek koji je nazvan vekom prosvećenosti. Najznačajniji francuski racionalisti su:
Ruso
Volter
Didro
Monteskje(poznat kao enciklopedista).

U ovo doba je procvat prorodnih nauka(pozitivističke nauke) što izaziva veliko interesovanje ljudi za nauku.

Ruso je napisao delo "Emil" ili "O vaspitanju" gde ističe da je potrebno posebno vaspitati omladinu u duhu racionalizma i prosvećenosti.

Poznato je i njegovo delo sa socijalnom tematikom "O društvenom ugovoru".

Treća zemlja u kojoj se javlja racionalizam u veoma posebnom vidu jeste Austrija. U to doba vladaju carica Marija Terezaja i njen sin Franja Josip II. On je tip pravog prosvećenog vladara i zbog toga se period njegove vladavine naziva JOZEFINIZAM. Sproveo je niz naprednih mera: zatvaranje manastira, otvaranje škola, terao je kaluđere na rad.

U južnoj Ugarskoj(današnja Vojvodina) nalaze se mnogi Srbi koji su došli ovamo 1690. u Velikoj seobi Srba pod vođstvom patrijarha Arsenija III Čarnojevića. Srbi su došli ovamo zato što ih je zvala Austrija odnosno Leopold III. Austrija je ponudila Srbima tzv. srpske privilegije garantujući nacionalnu i versku slobodu.

Kod Srba u Ugarskoj javljaju se prvi pesnici: Gavrilo Stefanović Venclović koji izdaje zbirku pesama "Crni bivo u srcu"; Zaharije Orfelin koji izdaje prvi ilustrovani list kod Srba štampan u Veneciji 1774. godine pod nazivom "Slaveno-Serpski magazin" Jovan Rajić dramski pisac sa poznatom tragedijom "Smrt Uroša V".


KLASICIZAM
Pravac koji se javlja u doba prosvećenosti.
Zahvatio je francuske, engleske i preko Austrije i naše krajeve. Pisci ovog pravca podržavaju klasične uzore. Klasicizam se naročito odrazio u dramskom stvaralaštvu, kod nas u delima Jovana Sterije Popovića, kod francuza Molijer, kod nemaca Šiler.



SENTIMENTALIZAM
Pravac u književnosti koji se javlja na kraju prosvećenosti. Pisci ovoga pravca teže ka preteriovanju u izlivima osećanja: plakanja, uzdasi, suze. Ovaj pravac prethodi predromantizmu i romantizmu. Najveći predstavnik je nemački pisac Gete, "Jadi mladog Vertera". Kod nas su poznati Milan Vidaković, a delimično i Dositej Obradović, Zaharije Orfelin i Gavrilo S. Venclović.